Sivas ve Basın;

İrade-i Milliye, İtilaf Devletleri’nin işgallerine karşı 1919’da Anadolu’da başlayan kurtuluş hareketinin ilk yayın organı olarak Sivas’ta çıkarılan gazete. Bunu hepimiz biliyoruz. Sivas Lonca Gazetemizin önceki sayılarında “Sivas’ta Modern Kentleşme Adımları” yazımda belirtmiştim. Mustafa Kemal Atatürk, hayatının her döneminde basına verdiği önem çok açık.

Atatürk, “Minber”, “İrade-i Milliye” ve “Hâkimiyet-i Milliye” olmak üzere üç gazete çıkarmıştır. Yaptıklarını ve yapacaklarını halka duyurarak kamuoyu oluşturmak isteyen Mustafa Kemal Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nı başlattığı andan itibaren basından destek almış ve basının gücünü en etkili şekilde kullanmıştır. Sivas’ı bu noktada basın adına güçlü görüyoruz. İsmail Hakkı Paşa Sivas Valiliği yaptığı yıllarda göreve gelmesinden on hafta önce yayın hayatına giren Sivas vilayet gazetesine ayrı bir önem verdi… Bu iki örnek bize Sivas’ın basında ayrı bir önemi olduğunu hatırlatıyor.

Bu anlamda Sivas Lonca Gazetemizi Önemsiyoruz.

Sivas Valiliği İstanbul Hakkı Paşa’nın kültür sahasındaki önemli bir hizmeti de yerel basının geliştirilmesine yönelik çalışmalarıdır. Avrupa toplumlarının ilerlemesindeki en önemli güçlerinden birisinin basın olduğuna savunan Hakkı Paşa, Osmanlı Devleti’nin siyasi ve ekonomik anlamda kalkınmasının eğitim, bilim ve kültürde yükselmesiyle doğru orantılı olduğunu; bunun içinde basın ve yayın faaliyetlerinin geliştirilmesi gerektiğini düşünüyordu. Bu bakımdan, kendisinin göreve gelmesinden on hafta önce yayın hayatına giren Sivas vilayet gazetesine önem verdi. Gazete, yeni oluşturulan vilayetlerde birer matbaa açılmasını öngören 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi uyarınca hicri 1282 (1865-1866) yılında bir vilayet matbaası kurulmasından sonra, Mustafa Süreyya Paşa’nın valiliği döneminde 24 Mart 1979’da yayın hayatına başlamıştı. Bir ön seri mahiyetinde çıkartılan gazete, malzeme ve teknik eleman yetersizliği ve bu arada adı geçen valinin ölmesi gibi nedenlerle yayınına ara vermek zorunda kalmış, Zeynelabidin Paşa’nın valiliğe atanmasıyla birlikte 12 Ocak 1880 tarihinde yeniden yayına başlamıştır. Haftalık olarak Pazartesi günleri yayınlanan bu ikinci basım sırasında önemli bir değişikliğe gidilmiş; Türkçe ve Ermenice olmak üzeri dört sayfa halinde basılmıştı. Hakkı Paşa göreve gelir gelmez Sivas vilayet gazetesinin geliştirilmesi ve daha geniş kitlelerce okunmasının sağlanması için çalıştı. Memurları ve halkı gazete okumaya teşvik etti. Nitekim onun telkinleri sayesinde gazetenin tirajında göze görülür artış meydana gelmiştir. Vilayette yayımlanan ilk Türkçe gazete olan Sivas, Babıali’nin dâhili ve harici politikalarının halk tarafından izlenmesine imkan tanıdığı gibi toplumum ekonomik ve siyasi konularda bilinçlenmesini sağlamıştır. Özellikle II. Abdülhamid döneminde, Avrupa devletlerinin desteğiyle yoğunlaşan etnik ayrılıkçı eğilimlerinin gelişmesinin önünde kan olmuştur.

Dört sayfadan oluşan ve iki sayfası Ermeni harfleriyle basılan Sivas vilayet gazetesinde, haberlerin yanı sıra fikir yazıları ve yorumlarda yer almaktadır. Bunların içerisinde, dönemin en sancılı gelişmesi olan Ermeni meselesiyle ilgili yazıların fazlalığı dikkat çekmektedir. Bu yazılarda ortak yaşama kültürü, kardeşlik, birlik kavramları ön planda tutuluyor; İstanbul basınından yapılan alıntılarla, Ermeni milliyetçiliğinin sonunun parlak olmadığına vurgular yapılıyordu. Osmanlı Devleti üzerindeki, Rus ve Avrupa emellerinin Ermenileri alet haline getirmek istediği belirtiliyor; emperyalizmin bu emellerinin boşa çıkarılması için birlik içerisinde kol kola mücadele edilmesi çağrısı yapılıyordu. Nitekim Ermeni olaylarının diğer vilayetlere oranla Sivas’ta sönük geçmesinde gazetenin bu yöndeki propagandasının rolü büyüktür. Öte yandan, her ne kadar merkezi ve yerel hükümetin zihniyet ve uygulamaları paralelinde yayın yapmış olsa da halkın demokratikleşip çağdaşlaşmasına ve toplumsal bilincin oluşmasına hizmet etmiştir.

Kaynak: Horst Unbehaun,”Sivas Vilayetinde Basının Doğuşu”,Türklük Bilimi Araştırmaları,Sayı 10 Sivas 2001 İsmail Hakkı Paşa’nın Sivas Valiliği  ve İlk Ermeni Olayları Sy 65,68

Selam ve Dua ile…